سازمان تجارت جهاني (O.T.W) سازماني است که براي گسترش تجارت خارجي در سطح بين المللي برپا شده است. اين سازمان پديده جديدي نيست، پيش از آن سازماني با عنوان «موافقتنامه عمومي تعرفه و تجارت» معروف به گات (T.A.G) با اختيارات کمتري وجود داشت. بنابراين براي روشن شدن هر چه بيشتر با ماهيت و اهداف سازمان تجارت جهاني ابتدا بايد پيرامون گات به اختصار بحث شود و سپس مباحث مربوط به سازمان تجارت جهاني.

فصل اول: موافقت نامه عمومي تعرفه و تجارت (گات)

 1- تاسيس گات: يکي از اهداف «منشور آتلا نتيک» که در سال 1941 بين روزولت و چرچيل به توافق رسيد ايجاد يک سيستم تجارت بين المللي بود که بر اساس عدم تبعيض و مبادله آزاد کالا ها و خدمات پايه گذاري مي گرديد. مذاکرات مربوط به سيستم تجارت بين المللي که در طول جنگ جهاني دوم بين انگلستان، کانادا و آمريکا آغاز شد بعد از جنگ نيز ادامه پيدا کرد.
بالا خره آمريکا در تاريخ 6 دسامبر 1945 پيشنهادي را مبني بر گسترش تجارت بين المللي و اشتغال ارائه داد. شوراي اقتصادي و اجتماعي سازمان ملل متحد (اکوسوک) نيز در تاريخ 18 فوريه 1946 کنفرانسي را بررسي و تحقيق در مورد مسائل اقتصاد بين الملل تشکيل داد و سال بعد دو دسته مذاکرات در دو کنفرانس جداگانه همزمان در ژنو آغاز گرديد.
در يکي از کنفرانس ها طرح «سازمان بين المللي تجارت» تنظيم و تهيه گرديد. در کنفرانس دوم نيز مذاکراتي در زمينه مزايا و معافيت هاي گمرکي انجام شد. چون مذاکرات مربوط به مسائل گمرکي با نتيجه مثبتي خاتمه پيدا کرد، مقرر شد تا تاسيس سازمان بين المللي تجارت موافقت نامه اي چندجانبه به طور موقتي بين کشورهاي جهان در زمينه مسائل گمرکي منعقد شود و به دنبال اين رخداد نمايندگان کشورهاي ذي ربط موافقت نامه عمومي تعرفه و تجارت (گات) را به امضا رساندند که سال بعد لا زم الا جرا گرديد. اين سازمان تنها وسيله اي بود که داراي مباني حقوقي بوده و مي توانست روابط تجاري بين دول عضو را تنظيم نمايد.
2- تاريخچه عضويت و تشکيلا ت: موافقتنامه گات ابتدا به امضاي نمايندگان 23 کشور رسيد و سپس بر تعداد اعضاي آن تا حدود 125 کشور افزوده شد. گات داراي دو گروه عضو بود. گروه اول که اعضاي اصلي گات هستند مي توانند ازکليه حقوق سازمان بهره مند شوند و ملزم به اجراي قطعنامه هاي صادره از طرف گات نيز مي باشند. گروه دوم که اعضاي ناظر ناميده مي شوند به صورت دو فاکتور به سازمان مذکور وابسته بوده و ضمن استفاده از مدارک و اسناد سازمان تعهدي در اجراي قطعنامه هاي صادره، آن را ندارند. گات داراي دو ارگان اصلي به نام هاي مجمع عمومي و شوراي نمايندگان مي باشد و داراي کميته هاي تخصصي متنوعي نيز هست که به کميته هاي دائمي و موقت تقسيم مي شوند.

 اصول گات

 هدف اصلي گات ايجاد نظام اقتصادي بين المللي آزاد است که در آن دخالت دولت در امور تجاري حداقل بوده و بنگاه هاي توليدي از قدرت و شانس رقابتي يکسان در سطح بين الملل برخوردار باشند. گات در نظر دارد که اين هدف نهايي را از طريق اصولي به شرح ذيل تحقق بخشد:
اصل دولت کامله الوداد: بر اين اساس چنانچه يکي از اعضا شرايط مساعدي را در رابطه با عوارض گمرکي وارداتي يا صادراتي به کشوري اعطا نمايد، شرايط مذکور خود به خود براي ساير کشورهاي عضو نيز لا زم الرعايه خواهد بود و اين اصل داراي ابعاد همه جانبه اي است.
اصل تسري رفتار داخلي: مقررات مربوط به کالا هاي داخلي بايد با مقررات مربوط به کالا هاي خارجي يکسان باشد. گات در نظر دارد چنانچه دولتي بخواهد اثر کاهش تعرفه هاي گمرکي را با وضع مقررات تبعيض آميز در رابطه با کالا هاي داخلي و خارجي خنثي سازد مانع گردد.
کاهش عوارض گمرکي: به صورت مرحله اي و قدم به قدم است.
ممنوعيت از برقراري محدوديت هاي مقداري: گات وضع محدوديت هاي تجاري را از طريق تعيين سهميه بر صادرات و واردات براي کشورهاي عضو منع مي کند.
تنظيم قواعد و مقررات صادراتي: گات ممنوعيتي را در مورد اقداماتي که جهت افزايش حجم صادرات اتخاذ مي شود در نظر نگرفته است از سوي ديگر چنانچه کشوري مبادرت به عرضه کالا  در خارج با قيمتي کمتر از داخل (که به آن دامپينگ گويند) نمايد وضع عوارض ضد دامپينگ براي ساير کشورها مجاز است.

 مذاکرات گات

 مذاکرات گات بين اعضا تاکنون دردوره هاي مختلفي که به دوره هاي گات مشهور است انجام شده است. تاکنون گات هشت دوره مذاکرات برگزار کرده است لکن دور هشتم مذاکرات که خود 7 سال به طول انجاميده پرجنجال ترين آنها محسوب مي شود و داراي نتايج قابل توجهي بود. اين دور مذاکرات چون در کشور اروگوئه انجام شد معروف است به دور اروگوئه. آنچه در اين مرحله مهم مي باشداين است که مذاکرات دور اروگوئه با شرکت بيش از يک صد کشور عضو در دسامبر 1993 تحولا ت مهمي را در رابطه با مسائل تجاري و بازرگاني بين کشورها به وجود آورد. نتيجه اين مذاکرات شکل گيري سازمان جديدي در ژانويه 1995 (11 دي ماه سال 1373) به نام سازمان تجارت جهاني (O.T.W) است که با اختيارات بسيار گسترده اي جانشين گات شد که عمري 55 ساله دارد.

 تشکيلا ت سازما ن
تجارت جهاني (O.T.W)

 مرحله شکل گيري تجارت جهاني بعد از جنگ دوم جهاني با رکود شديدي مواجه شد لذا کوشش هاي فراواني براي تزريق خون تازه در رگ هاي خشکيده آن به عمل آمد که ثمره آن در موافقتنامه عمومي تعرفه و تجارت (گات) ظاهر شد. وظايف گات در از بين بردن تبعيض هاي تجارت و گشودن بازارها و کاهش موانع گمرکي موجود خلا صه مي شد و تجارت جهاني را  4 برابر افزايش داد.
تعداد اعضاي گات نيز از 18 کشوراوليه به 124 کشور فزوني يافت ولي به تدريج مشکلا ت جديدي بر سر راه گات ايجاد شد.
ولي هيچگونه قانون مدون مشترکي در اين ارتباط بين اعضاي گات وجود نداشت لذا براي مقابله با اين مشکلا ت اعضاي گات تصميم به گسترش قوانين و الحاق جديد به قوانين قبلي گرفتند که در ذيل به آن ها اشاره مي کنيم.
1- سازمان تجارت جهاني با قوانين جديد: الف- تجارت خدمات در بين کشورهاي عضو  ب- حمايت از مالکيت معنوي  ج- برخورد قانوني با  کشورهايي که از دامپينگ و سوبسيد جهت تقويت توليدات خود در بازارهاي جهان استفاده مي کنند. د: تنظيم تجارت توليدات کشاورزي و نساجي تحت قوانين جديد، بنابراين گات تبديل به يک سازمان تجاري بسيار بزرگ گرديد که تنها قسمتي از آن را قوانين قبلي گات تشکيل مي داده و گات به نام  سازمان  تجارت  جهاني تغيير يافت. اين سازمان از سه شاخه اصلي به نام هاي CATT، CATS، TriPS  تشکيل شد و از سال 1995 به شکل قانوني آغاز به کار کرده مرکز به سازمان تجارت جهاني در ژنو مستقر است. 2 -ارکان سازمان تجارت جهاني: سازمان تجارت جهاني در حال حاضر 148 کشور عضو کامل دارد و 30 کشور نيز مراحل عضويت (مذاکره) را مي پيمايند و داراي ارکان زير است:
الف- کنفرانس وزيران: عالي ترين رکن سازمان است و از نمايندگان کليه کشورهاي عضو تشکيل شده است و هر دو سال يک بار برگزار مي گردد.
ب- شوراي عمومي: اين شورا از نمايندگان کليه دول عضو تشکيل شده است و در فواصل اجلا س هاي کنفرانس وزيران وظايف آن  را به عهده دارد. وظايف ديگر اين شورا هدايت کلي و نظارت بر نحوه فعاليت هاي شورا هاي «تجارت کالا - تجارت خدمات- جنبه هاي مرتبط با تجارت حقوق مالکيت معنوي» رکن حل اختلا ف، رکن و بررسي خط مشي تجاري، مسووليت ارتباط و همکاري سازمان  تجارت جهاني با ساير سازمان هاي بين الدولي، تصويب مقررات مالي و بودجه سالا نه  سازمان مي باشد و حق عضويت هر يک از اعضا را نيز تعيين مي کند.
3-رکن حل اختلا ف: به منظور مشورت هاي لا زم  وحل اختلا ف ميان دولت هاي عضو، رکن مزبور هيات هاي رسيدگي خاص و مراجع تجديد نظر مربوطه را تشکيل مي دهد.
4- رکن بررسي خط مشي تجاري:  عمده ترين وظايف اين رکن عبارتند از بررسي خط مشي ها و رويه تجاري همه اعضا از لحاظ تاثير آن ها بر نظام چند جانبه  تجاري  و ارزيابي عملکرد مکانيسم بررسي خط مشي تجاري است.
5- شوراي تخصصي: سازمان تجارت جهاني داراي شوراهاي تخصصي متعددي است، نظير شوراي تجارت کالا ، شوراي تجارت خدمات، شوراي جنبه هاي مرتبط با تجارت حقوق مالکيت معنوي.
6- کميته هاي تخصصي: کنفرانس وزيران در جهت اجراي وظايف خود کميته هاي تخصصي مختلفي را ايجاد مي کند مانند کميته تجارت و توسعه، کميته محدود ترين تراز پرداخت ها، کميته بودجه  مالي و تشکيلا تي.
7- دبيرخانه: مدير کل رياست دبيرخانه رابه عهده دارد و از طرف کنفرانس وزيران نيز منصوب مي شود مدير عامل، از طريق کنفرانس وزرا انتخاب مي شود و دفتر سازمان نيز تحت نظر مدير عامل فعاليت مي کند.
8- موافقت نامه هاي  عمومي سازمان که در 3 شاخه طبقه بندي شده که  مي بايست کليه اعضاي سازمان از آن ها تبعيت کنند اين موافقت نامه ها عبارتنداز:
الف: موافقتنامه هاي عمومي تعرفه و تجارت GATT که شامل موافقت نامه هاي کشاورزي، بهداشت، پوشاک و منسوجات است.
موانع تکنيکي تجاري،  موافقتنامه سرمايه گذاي، موافقتنامه زير قيمت فروش، ارزش گذاري گمرکي، قوانين کشورهاي مبدا، مجوز واردات کالا - پرداخت هاي تشويقي و قوانين حمايتي است.
ب- موافقتنامه عمومي تجارت خدمات GATS : که تجارت خدمات را براي اولين بار مقوله تجارت جهاني نمود: نظير انتقال نيرو، ارتباطات، حمل و نقل هوايي و دريايي و خدمات مالي.
ج- تجارت حقوق مالکيت معنوي: از قبيل حمايت از حقوق ناشرين، مخترعين مارک هاي تجاري، هنر،  ادبيات و ساخت مدارهاي الکترونيکي.